Αντιγόνη

I

Μυθολογικό πρόσωπο. Ηρωίδα του μύθου των Λαβδακιδών, κόρη του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, όπως και η Ισμήνη, o Ετεοκλής και o Πολυνείκης, ή της Ευρυγανείας, όπως αναφέρεται στο παλαιό έπος Οιδιπόδεια. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρει τον μύθο των Λαβδακιδών, αγνοεί όμως την Α. καθώς και την τύφλωση και τις περιπλανήσεις του Οιδίποδα, που φέρεται να πεθαίνει και να θάβεται στη Θήβα. Από τη μεταγενέστερη εκδοχή του μύθου, σύμφωνα με την οποία η Α. και τα αδέλφια της ήταν καταραμένοι γιατί γεννήθηκαν από τον ανόσιο γάμο του Οιδίποδα με τη μητέρα του Ιοκάστη, εμπνεύστηκαν οι τρεις μεγάλοι τραγικοί: Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης. Από την τριλογία του Αισχύλου (Λάιος, Οιδίπους και Επτά επί Θήβαις,που συνοδεύεται από το σατυρικό δράμα Σφιγξ)σώζεται μόνο η τελευταία τραγωδία, ενώ σώζονται και οι τρεις τραγωδίες της τριλογίας του Σοφοκλή (Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ και Αντιγόνη). Από την Αντιγόνη του Ευρυπίδη σώζονται αποσπάσματα.

Σύμφωνα με τους τραγικούς, όταν o πατέρας της Α. τυφλώθηκε και εγκατέλειψε τη Θήβα, εκείνη τον ακολούθησε και συμμερίστηκε όλες τις θλίψεις και τις δοκιμασίες του. Μετά τον θάνατο του Οιδίποδα, η Α. επέστρεψε στη Θήβα όπου τα δύο αδέλφια της, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης, αλληλοσκοτώθηκαν σε έναν πεισματικό αγώνα. Ο Κρέων, που είχε γίνει βασιλιάς της Θήβας, απαγόρευσε να ταφεί o νεκρός Πολυνείκης· όμως η Α., επειδή πίστευε πως είναι σωστό να γίνει σεβαστός o θείος νόμος που απαιτούσε να τιμούνται οι νεκροί, αψήφησε τη βασιλική διαταγή και έθαψε τον αδελφό της, αδιαφορώντας αν έθετε σε κίνδυνο τη ζωή της. Ο Κρέων τότε έδωσε διαταγή να τη θάψουν ζωντανή σε μία σπηλιά και επέμεινε παρά τις ικεσίες της αδελφής της, Ισμήνης, και του γιου του, Αίμωνα, μνηστήρα της Α., αλλά και παρά τις απειλές του μάντη Τειρεσία. Τελικά, μετανόησε και έσπευσε να την ελευθερώσει, ήταν όμως αργά πια, γιατί η Αντιγόνη ήταν νεκρή. Ο Αίμων, μόλις το έμαθε, αυτοκτόνησε και στον θάνατο τον ακολούθησε η μητέρα του Ευρυδίκη. Ο Ευριπίδης, στη χαμένη τραγωδία του Αντιγόνη, εμφανίζει αντίθετα την ηρωίδα να γίνεται σύζυγος του Αίμωνα από τον οποίο απέκτησε και έναν γιο, τον Μαίωνα. Κατά τον διθύραμβο του Ίωνα του Χίου, σύγχρονου του Σοφοκλή, η Α. κάηκε ζωντανή μαζί με την Ισμήνη στο ιερό της Ήρας από τον γιο του Ετεοκλή, Καοδάμα.

Η μορφή της Α., όπως την έδωσε ο Σοφοκλής, έχει εμπνεύσει, εκτός από τους Λατίνους Σενέκα και Στάτιο (στο επικό ποίημα Θηβαΐς)και νεότερους συγγραφείς, όπως ο Ιταλός Λουίτζι Αλαμάνι (Αντιγόνη,1533), που ουσιαστικά απέδωσε σε άριστο ύφος την ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, οι Γάλλοι Ρομπέρ Γκαρνιέ (Αντιγόνη ή ο Οίκτος,1580) και Ζαν ντε Ροτρού (Αντιγόνη,1638), ο Βιτόριο Αλφιέρι (Αντιγόνη,1738), αλλά και σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς, όπως o Ζαν Ανουίγ (Αντιγόνη, 1944)και ο Μπέρτολντ Μπρεχτ. Από τα μουσικά έργα με θέμα τον μύθο της Α. αξίζει να αναφερθούν η μουσική σκηνή του Μέντελσον (1884) και του Σεν Σανς (1893) για την τραγωδία του Σοφοκλή και του Άρτουρ Χόνεγκερ (1922) για τη θεατρική διασκευή της Αντιγόνης του Ζαν Koκτό, που έγινε λυρικό δράμα το 1927.

Η Αντιγόνη σε μικρογραφία κώδικα του 15ου αι., έργο άγνωστου καλλιτέχνη.

II

Όνομα διαφόρων μυθολογικών προσώπων.

1. Κόρη του βασιλιά της θεσσαλικής Φθίας Ευρυτίωνα, σύζυγος του Πηλέα και μητέρα της Πολυδώρας. Κρεμάστηκε από την απελπισία της, γιατί έπεσε θύμα πλεκτάνης της Αστυδάμειας που αγαπούσε τον Πηλέα χωρίς να τον συγκινεί. Πίστεψε στα λόγια της, πως δηλαδή ο Πηλέας θα την εγκατέλειπε για να νυμφευτεί τη Στερόπη, κόρη του Άκαστου.

2. Κόρη του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα. Καυχήθηκε πως είναι ωραιότερη από την Ήρα, με αποτέλεσμα να τη μεταμορφώσει η θεά σε άσπρο πελαργό.

III

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Εταίρα της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου (4ος αι. π.Χ.). Πιάστηκε αιχμάλωτη στη Δαμασκό και έγινε παλλακίδα του Φιλώτα, που τον κατήγγειλε όμως στον Αλέξανδρο πως συνωμοτούσε εναντίον της ζωής του.

2. Κόρη του Κασσάνδρου, σύζυγος του Λάνη, μητέρα της Βερενίκης (τέλη 4ου αι. π.Χ.).

3. Κόρη της Βερενίκης, σύζυγος του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου (αρχές 3ου αι. π.Χ.).

IV

Τίτλος αρχαίας ελληνικής τραγωδίας του Σοφοκλή (βλ. λ.) και του Ευρυπίδη (βλ. λ.).

V

Ένα από τα τέσσερα μεγαλύτερα νησιά, το τρίτο κατά σειρά σε μέγεθος, του συμπλέγματος των εννέα Πριγκιποννήσων, που βρίσκονται στην Προποντίδα (Θάλασσα του Μαρμαρά). Το όνομά της οφείλεται στον Αντίγονο, γιο του Καίσαρα Βάρδα. Οι κάτοικοι του νησιού σχεδόν μέχρι τα τέλη του 19ου αι. ήταν αποκλειστικά Έλληνες (περ. 1.500). Στην Α. αποσύρθηκε ο οικουμενικός πατριάρχης Κωνστάντιος Α’ (1830-34), όταν εξαναγκάστηκε από τους Τούρκους να παραιτηθεί.

VI

(Αστρον.). Αστεροειδής που επισημάνθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1873. Το φαινόμενο μέγεθός του στη μέση αντίθεσή του είναι ίσο προς 10,3, ενώ αν βρισκόταν σε απόσταση μιας αστρονομικής μονάδας από τον Ήλιο και από τη Γη θα είχε φαινόμενο μέγεθος 6,6.